Zajęcie dóbr niematerialnych (zwane też garnishent, sasie-arrêt [w prawie polskim odpowiada mu egzekucja z innych wierzytelności, art. 895 i nast. KPC - przyp. tłum.]) to procedura, dzięki której wierzyciel może objąć w posiadanie dobra nie mające postaci materialnej, a wchodzące w skład majątku jego dłużnika. Dobra te należy odróżnić od dóbr materialnych, które mogą być przedmiotem zwykłego zajęcia (co do tego rodzaju egzekucji patrz E-arkusz 3).

Określenie „zdematerializowane składniki majątku” oznacza dowolny element mający charakter składnika majątku i możliwy do skonkretyzowania w sposób fizyczny.

Ponadto, egzekucja z niematerialnych składników majątku odbywa się na różne sposoby, z których główne wymieniono w niniejszym arkuszu.

Tytułem ogólnego wprowadzenia chcielibyśmy zwrócić uwagę czytelnika na fakt, że w omawianym przypadku rozważane będzie jedynie zajęcie niematerialnych składników majątku w postępowaniu egzekucyjnym.

Ogólne zasady dotyczące zajęcia innych wierzytelności w przepisach prawa

1. Definicja

Celem zajęcia jest umożliwienie wierzycielowi przejęcia kontroli nad kwotami pieniężnymi lub przedmiotami należnymi mu od dłużnika, gdy znajdują się one jeszcze w posiadaniu osoby trzeciej (art. 1445 Kodeksu postępowania cywilnego).

Innymi słowy, chodzi o zajęcie składników majątku będących w posiadaniu osoby trzeciej, lecz w rzeczywistości wchodzących w skład majątku dłużnika, gdy owa osoba trzecia jest tzw. trzeciodłużnikiem. Mówiąc inaczej, dłużnik musi być zarówno dłużnikiem wierzyciela, na rzecz którego prowadzona jest egzekucja i jednocześnie wierzycielem osoby trzeciej.

Np.: zajęcie wynagrodzenia pracownika u jego pracodawcy (osoba trzecia) i wydanie go wierzycielowi.

Np. zajęcie środków finansowych znajdujących się na rachunku bankowym dłużnika w banku (osoba trzecia) i przekazanie ich wierzycielowi.

2. Zasada

Zajęcie innych wierzytelności w postępowaniu egzekucyjnym umożliwia zatem wierzycielowi uzyskanie zapłaty należnych mu kwot poprzez zobowiązanie osoby trzeciej do przekazania komornikowi odpowiednich kwot, do wysokości zobowiązania osoby trzeciej wobec dłużnika.

Z powyższego wynika, że w zajęciu innej wierzytelności biorą udział trzy osoby:

• Wierzyciel, na rzecz którego dokonuje się zajęcia;
• Dłużnik, któremu przysługuje wierzytelność lub jest właścicielem zajmowanych przedmiotów lub pieniędzy;
• Osoba trzecia, mająca wobec dłużnika zobowiązanie, do której kieruje się zajęcie.

Najczęstszym sposobem egzekucji jest zajęcie środków pieniężnych należnych dłużnikowi (patrz przykład w punkcie A), nie ogranicza się on wyłącznie do egzekucji zobowiązań pieniężnych.

Zajęcie może dotyczyć również niematerialnych składników majątku stanowiących własność dłużnika i będących w posiadaniu osoby trzeciej.

Jednakże, skutki zajęcia różnią się w zależności od tego, czy jego przedmiotem są świadczenia pieniężne czy dobra materialne lub niematerialne: w pierwszym przykładzie zajęcia dokonuje się w całości, gdy wierzycielowi przekazana została kwota, którą osoba trzecia była winna dłużnikowi. W drugim, prowadzi ono do licytacji majątku dłużnika znajdującego się w posiadaniu osoby trzeciej i spłaty wierzyciela z uzyskanych w ten sposób kwot.

Art. 1409-1412 Kodeksu postępowania cywilnego ustanawiają całkowitą lub częściową ochronę przed zajęciem i zwolnienie od zajęcia pewnych kwot pieniędzy należących do dłużnika, tak aby umożliwić jemu i jego rodzinie minimum egzystencji (są to np. wynagrodzenie, zasiłki, emerytura, renta itp.).

Odnośnie zajęcia dóbr materialnych, patrz uwaga nr 3.

Jako ciekawostkę chcielibyśmy wskazać, że nie wykluczono możliwości dokonania zajęcia innych wierzytelności bezpośrednio przez wierzyciela, co oznacza, że w trójstronnej relacji (opisanej poniżej) możliwy jest układ, w którym wierzyciel przejmuje również rolę osoby trzeciej.

Dodatkowo należy zauważyć, że w tym wypadku zamiast rozróżniania dwóch rodzajów długów, w kontekście stosunku prawnego łączącego stronę zajmującą, dłużnika i osobę trzecią, można mówić o roszczeniu wierzyciela skierowanym przeciwko dłużnikowi (przyczyna roszczenia), jak również o roszczeniu dłużnika skierowanym przeciwko osobie trzeciej (przedmiot roszczenia).

Przedmiot roszczenia

Zajęcia można dokonać w stosunku do przysługujących dłużnikowi roszczeń terminowych, warunkowych lub spornych (art. 1446 i art. 1539, akapit 2 Kodeksu postępowania cywilnego). Stąd też wystarczy, aby w chwili jego zajęcia roszczenie na rzecz dłużnika istniało jedynie potencjalnie.

Przyczyna roszczenia

Omawiany środek egzekucyjny musi być ponadto uzasadniony powołaniem się na istniejące roszczenie przysługujące wierzycielowi. Powstaje zatem pytanie, jak ustalić rodzaje długów podlegające instytucji zajęcia innych wierzytelności.

Występują tutaj warunki materialne i formalne - więcej informacji na ich temat można znaleźć w E-arkuszu 1.

3. Skutek zajęcia w postaci zakazu dysponowania majątkiem

Natychmiastowym skutkiem skorzystania z zajęcia jest uniemożliwienie osobie trzeciej dysponowania kwotami pieniężnymi i przedmiotami należnymi od niej dłużnikowi i dokonywania przez nią jakichkolwiek płatności (art. 1451 i 1540 Kodeksu postępowania cywilnego).

Dlatego też osoba trzecia nie może zgodnie z prawem obciążyć odpowiedzialnością dłużnika, ani nawet dokonać płatności na rzecz innego wierzyciela dłużnika. Osoba trzecia nie może również potrącić z długu należnego dłużnikowi kwoty należnej od dłużnika.

Zakaz dysponowania jest całkowity, w tym sensie że obejmuje całość roszczenia dłużnika wraz z dodatkowymi kosztami (art. 1455 Kodeksu postępowania cywilnego). Nie dotyczy to rzeczy wyłączonych spod zajęcia (art. 1403 Kodeksu postępowania cywilnego).

4. Przepisy szczególne dotyczące zabezpieczenia (art. 1445-1460 Kodeksu postępowania cywilnego)

Zabezpieczenia może dokonać bez upoważnienia sądu nie tylko wierzyciel dysponujący dokumentem potwierdzonym notarialnie, lecz także, na własne ryzyko, wierzyciel dysponujący jedynie dokumentem prywatnym.

Dokument ten musi być dokumentem sporządzonym poprawnie pod względem formalnym, nadającym się do wykonania wobec dłużnika i poświadczającym istnienie roszczenia pewnego, wymagalnego i dotyczącego ściśle określonej należności.

W przypadku braku takiego dokumentu wierzyciel musi jednostronnie wystąpić o zajęcie zgodnie z art. 1417-1418 Kodeksu postępowania cywilnego.

W ciągu ośmiu dni od otrzymania przez osobę trzecią dokumentu stwierdzającego zajęcie, należy na żądanie wierzyciela powiadomić o tym dokumencie dłużnika listem poleconym za potwierdzeniem odbioru lub pismem komornika (art. 1457 Kodeksu postępowania cywilnego).

Zajęcie powoduje powstanie dwóch zobowiązań osoby trzeciej (art. 1451 i 1452-1455 Kodeksu postępowania cywilnego). Szczegóły opisano w punkcie F.4 poniżej.

Jeśli osoba trzecia nie wywiąże się z tych zobowiązań, może zostać uznana w całości lub części za dłużnika toczącego się postępowania (tzn. odpowiada za zobowiązania dłużnika) w postępowaniu wszczętym przez wierzyciela przed sądem egzekucyjnym (art. 1456 Kodeksu postępowania cywilnego).

Więcej informacji o postępowaniu zabezpieczającym można znaleźć w E-Arkuszu 1.

5. Przepisy szczególne dotyczące zajęcia (art. 1539-1544 Kodeksu postępowania cywilnego)

Wierzyciel, który uzyskał tytuł egzekucyjny, może wnieść do komornika o doręczenie osobie trzeciej pisma nakazującego wydanie kwot i przedmiotów należnych od tej osoby dłużnikowi.

Cechy nakazu zajęcia

Pismo zawierające nakaz zajęcia egzekucyjnego musi zawierać, oprócz cech formalnych wspólnych dla wszystkich doręczanych pism dotyczących zajęcia, treść art. 1452-1455 Kodeksu postępowania cywilnego (rozdział o nakazach zajęcia w celu zabezpieczenia) oraz art. 1543 Kodeksu postępowania cywilnego (rozdział o nakazach zajęcia egzekucyjnego), zgodnie z art. 1539, akapit 4 Kodeksu postępowania cywilnego.

Analogicznie należy również wziąć pod uwagę, że doręczany nakaz zajęcia egzekucyjnego musi również zawierać pouczenie dla osoby trzeciej, nakazujące jej zastosowanie się do powyższych przepisów.

Szczególnie podkreślić należy, że nakaz ten nie jest równoznaczny z zawiadomieniem o wcześniej wydanym postanowieniu, jak zwykle ma to miejsce w przypadku zajęcia ruchomości.

Zawiadomienie dłużnika o nakazie zajęcia

O nakazie zajęcia egzekucyjnego należy zawiadomić dłużnika w ciągu ośmiu dni, pod rygorem nieważności. Nawet jeśli okres ten nie jest ograniczony upływem czasu, jego przekroczenie ma wpływ na prawidłowy przebieg egzekucji.

Zgodnie z art. 1539, akapit 5 Kodeksu postępowania cywilnego, zawiadomienie następuje wyłącznie na skutek pisma komornika, a dodatkowo, pod rygorem nieważności, jeśli zajęcie dotyczy dochodów, o których mowa w art. 1409 §1 i 1a i art. 1410 Kodeksu postępowania cywilnego, musi zawierać formularz oświadczenia o dzieciach pozostających na utrzymaniu dłużnika.

Z kolei okres ośmiodniowy nie ulega pod rygorem nieważności przedawnieniu wskutek upływu czasu, gdyż opóźnienie w zawiadomieniu przesuwa datę biegu piętnastodniowego terminu, w którym można zaskarżyć środek egzekucyjny, wyznaczającego moment zajęcia ruchomości (art. 1543, akapit 1 Kodeksu postępowania cywilnego).

Dlatego też zawiadomienie dłużnika o nakazie jest istotnym elementem nakazu zajęcia egzekucyjnego.

• 1) W przypadku osoby trzeciej należy okazać jej nakaz z chwilą zapłaty roszczenia dłużnikowi, tak aby mogła ona stwierdzić prawomocność roszczenia wierzyciela przeciwko dłużnikowi.
• 2) W przypadku dłużnika zawiadomienie uruchamia bieg piętnastodniowego terminu, w którym dłużnik może wnieść skargę na czynność egzekucyjną i bronić swoich praw (art. 1541 Kodeksu postępowania cywilnego).
• 3) W przypadku wierzyciela, w celu umożliwienia mu faktycznego zmuszenia osoby trzeciej do przekazania mu zajętych kwot i przedmiotów. Zgodnie z art. 1543 Kodeksu postępowania cywilnego, jeśli termin piętnastodniowy upłynął, a dłużnik nie skorzystał z przysługującego mu środka odwoławczego, osoba trzecia ma obowiązek wydać wierzycielowi żądane kwoty do wysokości określonej w nakazie zajęcia.

Skarga dłużnika

Art. 1541 Kodeksu postępowania cywilnego przyznaje dłużnikowi prawo do złożenia skargi na zajęcie w ciągu 15 dni od powiadomienia o nim.

Wniesienie skargi następuje w zwykłym trybie, poprzez doręczone wierzycielowi na żądanie dłużnika wezwania do stawienia się przed właściwym miejscowo sądem egzekucyjnym, tj. sądem właściwym dla miejsca zamieszkania dłużnika lub sądem właściwym dla miejsca prowadzenia egzekucji, jeśli dłużnik zamieszkuje za granicą lub nie posiada znanego miejsca zamieszkania w Belgii.

Razem ze skargą dłużnik może składać wnioski materialne lub proceduralne.

Zawiadomienia osoby trzeciej o wezwaniu dokonuje komornik (art. 1541 Kodeksu postępowania cywilnego).

Podwójny obowiązek dostarczenia osobie trzeciej skargi i zawiadomienia można wykonać tym samym pismem (art. 1541 Kodeksu postępowania cywilnego), o ile wierzyciel i osoba trzecia mają siedzibę w tym samym okręgu sądu. W przeciwnym razie, do wykonania powyższego obowiązku niezbędne są dwa pisma.

Zawiadomienie o decyzji wydanej po rozpatrzeniu skargi wysyła osobie trzeciej również osoba, która pierwsza złożyła wniosek (art. 1541, akapit 2 Kodeksu postępowania cywilnego).

W oczekiwaniu na decyzję sądu egzekucyjnego zobowiązanie osoby trzeciej do zaspokojenia wierzyciela ulega zawieszeniu, skutek zajęcia wraz z obowiązkiem złożenia oświadczenia pozostają w mocy.

Postanowienie sądu egzekucyjnego rozpatrujące skargę mającą na celu uchylenie nakazu zajęcia egzekucyjnego jest skuteczne dopiero po zawiadomieniu o nim osoby trzeciej przez komornika.

Ustalenie zobowiązania osoby trzeciej

Osoba trzecia ma obowiązek złożyć oświadczenie na zasadach i w formie określonej w Kodeksie postępowania cywilnego.

Osoba trzecia ma obowiązek nie tylko przechowywać zajęte składniki mienia i nie dokonywać płatności, gdyż art. 1540 Kodeksu postępowania cywilnego nakłada na nią zobowiązanie do złożenia oświadczenia o należnościach wobec dłużnika.

Podobnie osoba trzecia ma obowiązek poinformowania wierzyciela i dłużnika, na ich żądanie i w tej samej postaci, o kwotach i przedmiotach, które mogą spowodować powiększenie składników majątku istniejących w chwili złożenia pierwszego lub poprzedniego oświadczenia (art. 1455 Kodeksu postępowania cywilnego).

Skutkiem powyższego przepisu jest przymuszenie osoby trzeciej, do momentu uchylenia zajęcia, do powiadamiania również o kwotach należnych po złożeniu oświadczenia, bez konieczności ponownego dokonywania zajęcia.

Pierwsze oświadczenie należy złożyć w ciągu piętnastu dni od zajęcia (art. 1452 Kodeksu postępowania cywilnego), natomiast ustawa nie przewiduje terminów dla dalszych oświadczeń, gdyż składane są one „na żądanie" wierzyciela lub dłużnika.

Zgodnie z art. 1453 Kodeksu postępowania cywilnego, oświadczenie należy przesłać odpowiednio wierzycielowi lub komornikowi, który dokonał zajęcia, oraz dłużnikowi listem poleconym lub doręczyć osobiście za potwierdzeniem odbioru. Nie wyklucza się wysłania oświadczenia zwykłym listem, wtedy jednak osoba trzecia nie będzie w stanie dowieść, że faktycznie wypełniła swoje prawne zobowiązania (zgodnie z art. 1452 Kodeksu postępowania cywilnego), czego skutkiem może być uznanie jej w całości lub części za dłużnika tego postępowania, zgodnie z art. 1546 Kodeksu postępowania cywilnego.

Do oświadczenia, które osoba trzecia przesyła wierzycielowi lub właściwemu komornikowi, należy dołączyć kopie dokumentów je potwierdzających (art. 1453 Kodeksu postępowania cywilnego).

W art. 1452 określono szczegółową zawartość oświadczenia osoby trzeciej, umożliwiającą dokładny wgląd w przedstawianą sytuację, ponieważ oświadczenie to musi w sposób jasny i wyraźny wyjaśniać stosunek prawny istniejący między dłużnikiem a osobą trzecią.

Możliwe są dwa scenariusze:

• a) osoba trzecia uznaje, że jest trzeciodłużnikiem lub też
• b) osoba trzecia twierdzi, że nie jest lub przestała być trzeciodłużnikiem.

Osoba trzecia uznaje, że jest trzeciodłużnikiem

W tym przypadku osoba trzecia musi wskazać dokładną podstawę i kwotę długu, datę jego wymagalności oraz, jeśli to konieczne, jego warunki (art. 1452 Kodeksu postępowania cywilnego).

Osoba trzecia nie jest lub przestała być trzeciodłużnikiem

W tym przypadku ustawa wymaga, aby osoba trzecia dowiodła, że nie jest lub przestała być trzeciodłużnikiem (art. 1452, akapit 2, pkt 2 Kodeksu postępowania cywilnego). Stwierdzenie to, mimo swojego negatywnego charakteru, ma na celu oszczędzenie wierzycielowi ponoszenia zbędnych kosztów postępowania.

W obu przypadkach omówionych powyżej, niezależnie od zawartości oświadczenia, osoba trzecia musi dodatkowo zawrzeć w oświadcz0eniu zestawienie wszystkich wcześniej otrzymanych nakazów zajęcia (art. 1452, akapit 2, pkt 3 Kodeksu postępowania cywilnego).

Obowiązek ten uzasadniony jest tym, że poinformowanie wierzyciela o uprzednich zajęciach leży w jego interesie, umożliwiając mu sprawdzenie roszczeń innych wierzycieli i ocenę prawdopodobieństwa zaspokojenia.

Odnośnie kosztów oświadczenia, Kodeks postępowania cywilnego przyznaje osobie trzeciej, która poniosła koszty przy sporządzaniu oświadczenia, prawo do otrzymania ich zwrotu (art. 1454 Kodeksu postępowania cywilnego).

Osoba trzecia, która nie złoży oświadczenia w ustawowym terminie lub złoży oświadczenie niedokładne może zostać uznana, w całości lub części, za dłużnika w toczącym się postępowaniu, a także obciążona kosztami zajęcia. Sankcja ta jest uważana za równoważną orzeczeniu zabezpieczającemu i nie ma wpływu na ważność zajęcia egzekucyjnego.

Oczywistym jest, że powyższą sankcję można zastosować dopiero wtedy, gdy osoba trzecia dowiedziała się lub powinna się była dowiedzieć o dokumencie zawierającym nakaz zajęcia, gdyż takie działanie jest uważane za działanie na szkodę wierzyciela.

Należy wskazać, że osoba trzecia, która stała się dłużnikiem w toczącym się postępowaniu może podnieść te same zarzuty, które przeciwko wierzycielowi może podnieść dłużnik. Mogą to zatem być zarzuty materialne (np. osoba trzecia nie jest lub przestała być dłużnikiem dłużnika) i formalne (np. uchylenie zajęcia).

W przypadku zakwestionowania oświadczenia osoby trzeciej, jej obowiązki ustali sąd właściwy do rozstrzygnięcia sporu, orzekając o istnieniu i wysokości roszczenia dochodzonego od osoby trzeciej.

Zajęcie przez komornika i jego skutek wobec osoby trzeciej

W przypadku zajęcia osoba trzecia musi dokonać zapłaty na rzecz komornika, a nie wierzyciela, tak aby komornik mógł, jeśli to stosowne, należycie przeprowadzić procedurę podziału uzyskanej sumy między wierzycieli.

Dłużnik zwalniany jest ze zobowiązań wobec wierzyciela tylko w zakresie należności otrzymanych przez wierzyciela wskutek zajęcia, po którym następuje podział zajętej sumy.

Z punktu widzenia procedury należy rozróżnić dwa scenariusze:

a) Gdy dłużnik nie złożył skargi

Od momentu zawiadomienia dłużnika o nakazie zajęcia osobiście lub w miejscu jego zamieszkania, i nie wcześniej niż po upływie piętnastu dni od daty zawiadomienia, w ciągu których dłużnik ma prawo wnieść odwołanie, osoba trzecia, której dług jest ściśle określony i wymagalny, ma obowiązek zapłaty komornikowi, z chwilą okazania nakazu zajęcia i zgodnie z oświadczeniem komornika, kwoty do wysokości zajęcia (art. 1543 Kodeksu postępowania cywilnego).

W przeciwnym razie osoba trzecia ma obowiązek zapłaty tylko wtedy, gdy wierzyciel uzyskał uprzednio pozwolenie sądu.

Jeśli osoba trzecia nie wywiąże się z obowiązku związanego z zajęciem, może zostać zmuszona do spełnienia żądań wierzyciela przez sąd egzekucyjny (art. 1543, akapit 1 Kodeksu postępowania cywilnego).

b) Gdy dłużnik złożył skargę

Gdy dłużnik złożył skargę, zobowiązanie osoby trzeciej do zapłaty ulega zawieszeniu do momentu zawiadomienia dłużnika rozstrzygnięciu skargi (art. 1543, akapit 2 Kodeksu postępowania cywilnego) „z zastrzeżeniem skutków odwołań, które mogą zostać wniesione od tej decyzji".

Oznacza to, że jeśli decyzja nie zostanie uznana za wykonalną, również odwołanie będzie miało, zgodnie ze zwykłym trybem, skutek zawieszający.

Podział sumy uzyskanej z egzekucji z wierzytelności

Podział sumy uzyskanej z egzekucji z wierzytelności oznacza podział sumy uzyskanej wskutek nakazu zajęcia egzekucyjnego (art. 1627 i nast. Kodeksu postępowania cywilnego).

W omawianym przypadku pojęcie to dotyczy podziału środków uzyskanych z licytacji zajętych dóbr niematerialnych lub kwot pieniężnych między różnych wierzycieli.

Podziału nie dokonuje osoba trzecia, tylko komornik.

Komornik dzieli uzyskaną kwotę pomiędzy wszystkich wierzycieli dłużnika.

Po nowelizacji z 29 maja 2000 roku art. 1495, akapit 2 Kodeksu postępowania cywilnego stanowi, że przy dokonaniu podziału w celu uzyskania płatności zaległych kwot roszczenia dotyczącego należności okresowych, zajęcie może nastąpić również w celu uzyskania płatności kwot których termin wymagalności jeszcze nie nastąpił.

6. Odpowiedzialność osoby trzeciej wobec wierzyciela

Osoba trzecia odpowiada wobec wierzyciela w ten sposób, że jeśli naruszy zakaz dysponowania znajdującymi się w jego posiadaniu kwotami, ryzykuje uznaniem za dłużnika toczącego się postępowania i może zostać przeciw niej wydany odpowiedni wyrok.

Stąd też osoba trzecia nie może naruszyć zakazu dysponowania tymi kwotami do momentu uzyskania potwierdzenia, że zajęcie zostało uchylone. W konsekwencji dłużnik nie może czynić jej zarzutów, że wywiązuje się z tego obowiązku.

7. Zajęcie „zwykłe”

W przypadku zajęcia dokonywanego przez komornika w imieniu wierzyciela jako „wierzyciela pierwotnego”, art. 1543a Kodeksu postępowania stanowi, że wierzyciel sprzeciwiający się, który dysponuje tytułem wykonawczym może, jeśli wierzyciel pierwotny otrzymał już wezwanie, bez występowania z roszczeniem o wstąpienie w prawa tego wierzyciela, nakazać komornikowi przeprowadzenie zajęcia u osoby trzeciej zgodnie z art. 1543 Kodeksu postępowania cywilnego.

Wypłata do rąk wierzyciela

Oprócz zajęcia w zwykłym trybie ustawodawca przewidział specjalną procedurę zwaną wypłatą do rąk wierzyciela (fr. delegation de sommes - przyp. tłum.), na którą wierzyciele mogą w pewnych okolicznościach się powoływać (art. 221 Kodeksu cywilnego i art. 1280, akapit 5 Kodeksu postępowania cywilnego).

 

Instytucję wypłaty do rąk wierzyciela można zdefiniować jako „sądowe upoważnienie udzielone wierzycielowi do uzyskania bezpośrednio, z pominięciem dłużnika, na warunkach i w granicach ustalonych orzeczeniem sądu, przychodów dłużnika lub dowolnych innych kwot należnych mu od osoby trzeciej”.

Ogólnie mówiąc, stosowanie tej procedury odbywa się podobnie jak w przypadku zwykłego zajęcia, tj. poprzez zawiadomienie bez informowania o nim dłużnika, z tym że osoba trzecia nie jest zobowiązana do składania oświadczenia o roszczeniu, a w przypadku niewypełnienia przez nią zobowiązania nie mają do niej zastosowania sankcje określone w Kodeksie postępowania cywilnego.

Zajęcie zaliczek na podatek dochodowy

Zajęcie zaliczek na podatek dochodowy jest formą uproszczonego zajęcia w tym sensie, że zawiadomienie o nakazie zajęcia może nastąpić listem poleconym, wysłanym przez właściwy podmiot pobierający zaliczkę, bez udziału komornika.

1. Procedura

Art. 164 dekretu królewskiego nr 92 ustanawiającego ordynację podatkową stanowi, że z wyjątkiem niektórych cech szczególnych dla owego środka fiskalnego, do zajęcia należności podatkowych stosuje się ogólne przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące zajęcia, przy czym przyjmuje się, że zajęta kwota zostanie przekazana właściwemu organowi podatkowemu, a nie komornikowi.

2. Udział komornika

Jednakże przy stosowaniu takiego środka egzekucyjnego udział komornika nie jest całkowicie wyłączony.

Zgodnie z art. 165 dekretu królewskiego nr 92 ustanawiającego ordynację podatkową zajęcia należy dokonać pismem komornika, w sposób określony przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, jeśli okaże się że:

• należna kwota pozostaje w sprzeczności z zajęciem, o którym mowa w art. 164 § 1 dekretu królewskiego nr 92 ustanawiającego ordynację podatkową;
• osoba trzecia kwestionuje dług w stosunku do należnej sumy;
• zajmowane kwoty i przedmioty były przed zajęciem, o którym mowa w art. 164 § 1 dekretu królewskiego nr 92 ustanawiającego ordynację podatkową, przedmiotem skargi lub zajęcia na rzecz innych wierzycieli;
• zajęte przedmioty muszą zostać sprzedane.

W takich przypadkach zajęcie dokonane przez komornika stanowi zabezpieczenie, jeśli organ podatkowy dokonuje w wyżej wymienionych okolicznościach na podstawie pisma komornika zajęcia u osoby trzeciej w miesiącu następującym po wysłaniu skargi co do należnej kwoty, o którym mowa w art. 164 § 1, akapit 3 dekretu królewskiego nr 92 ustanawiającego ordynację podatkową bądź oświadczenia, o którym mowa w art. 1452 Kodeksu postępowania cywilnego.

Zajęcie w celu egzekucji grzywien sądowych

1. Procedura

Na podstawie art. 299 § 1 ustawy z 27 grudnia 2006 r. o nowelizacji niektórych ustaw (I) organ egzekwujący przychody z własności państwa i Korony belgijskiej i/lub grzywien sądowych może dokonać zajęcia bez uprzedniego powiadamiania listem poleconym o wyroku lub postanowieniu, które stało się wykonalne, do kwoty w całości lub części odpowiadającej kwocie należnej od dłużnika tytułem grzywien, opłat, nawiązek, przepadku mienia oraz kosztów postępowania i egzekucji. Dłużnika należy powiadomić o zajęciu listem poleconym.

Dłużnik może złożyć skargę na zajęcie listem poleconym, adresowanym do właściwego organu egzekwującego grzywny, w ciągu piętnastu dni od wysłania powiadomienia o zajęciu.

Dłużnik musi również poinformować o skardze osobę trzecią listem poleconym w tym samym terminie.

Z wyjątkiem niektórych cech szczególnych dla tego środka, do zajęcia stosuje się ogólne przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące zajęcia (podobnie jak w przypadku zajęcia należności podatkowych), przy czym rozumie się, że zajęta kwota zostanie przekazana właściwemu podmiotowi egzekwującemu grzywnę, a nie komornikowi.

2. Udział komornika

Art. 299 § 4 ustawy z 27 grudnia 2006 „o nowelizacji niektórych ustaw (I)” stanowi, że zajęcia dokonuje komornik pismem, w sposób określony przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, jeśli okaże się że:

• dłużnik kwestionuje zajęcie, o którym mowa w § 1;
• osoba trzecia kwestionuje swój dług wobec dłużnika;
• przedmiotowe kwoty i przedmioty były przed zajęciem, o którym mowa w § 1, przedmiotem skargi lub zajęcia na rzecz innych wierzycieli
• zajęte przedmioty muszą zostać sprzedane.

W takich przypadkach zajęcie dokonane przez podmiot egzekwujący grzywny stanowi zabezpieczenie, jeśli podmiot ten w wyżej wymienionych okolicznościach dokonuje na podstawie pisma komornika zajęcia u osoby trzeciej w miesiącu następującym po wysłaniu przez dłużnika skargi lub oświadczenia, o którym mowa w art. 1452 Kodeksu postępowania cywilnego

Egzekucja świadczeń alimentacyjnych

Jest to środek egzekucyjny stosowany w celu umożliwienia egzekucji niezaspokojonych świadczeń alimentacyjnych.

Procedura zajęcia nie odbiega w tej sytuacji od procedury ogólnej, należy jednak pamiętać, że wierzyciel posiada tu szczególny status.

Jako wierzyciel alimentacyjny zajmuje on pozycję uprzywilejowaną, uprawniającą go do zajęcia wszystkich należnych kwot od osoby trzeciej bez żadnych ograniczeń, o ile kwoty te dotyczą wynagrodzenia, dochodów zastępujących emeryturę lub niektórych rodzajów zasiłku (art. 1412 Kodeksu postępowania cywilnego).

Jest to więc wyjątek od zasady ochrony osoby trzeciej wskazanej w punkcie 1) B.

Ponieważ pozycja uprzywilejowana gwarantowana wierzycielowi alimentacyjnemu jest skuteczna tylko w powyższych okolicznościach, odnośnie do pozostałej kwoty podlega on zaszeregowaniu do odpowiedniej kategorii jako wierzyciel zwykły, obok innych wierzycieli.

Egzekucja z papierów wartościowych

Papiery wartościowe (akcje, obligacje, udziały itd.) mogą co do zasady podlegać zajęciu przez wierzyciela wskutek egzekucji skierowanej przeciwko spółce.

Zajęcia tego dokonuje się w ten sam sposób, co zajęcia ruchomości, tj. stosując art. 1516-1528 Kodeksu postępowania cywilnego.

Wskutek braku spójnych uregulowań należy tu dokonać rozróżnienia według rodzaju spółki, z którym ma do czynienia wierzyciel przy dokonywaniu zajęcia.

Jako przykład poniżej podano szczegółowe informacje specyficzne dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Art. 232 Kodeksu spółek handlowych stanowi, że: „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może emitować udziały i obligacje. Są to imienne papiery wartościowe, opatrzone kolejnym numerem porządkowym”.

Art. 233 Kodeksu spółek handlowych dodaje, że spółka prowadzi w swojej siedzibie rejestr udziałów i obligacji, do którego wgląd posiada każda zainteresowana osoba trzecia.

Imienne papiery wartościowe można bezproblemowo zająć w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym skierowanym przeciwko spółce.

Problemy pojawiają się, gdy wierzyciel chce dokonać sprzedaży przymusowej udziałów po zajęciu. Udziały te podlegają ograniczeniom zbywalności (prawnym lub ustawowym).

Ograniczenia te skutkują ryzykiem nieznalezienia nabywcy i stanowią istotną przeszkodę dla wierzyciela, który chce dokonać zajęcia.

Uznaje się jednak, że jeśli zwyczajowo określona niedostępność nie zwalnia udziału spod zajęcia, należy co do zasady przestrzegać przepisów ustawowych zgodnie z Kodeksem spółek handlowych. Niemożność zbycia udziałów może prowadzić do rozwiązania spółki na żądanie wierzyciela, tak aby mógł odzyskać swoje należności.

Podobnie zająć można papiery wartościowe nie posiadające postaci materialnej.

Zgodnie z art. 468 Kodeksu spółek handlowych, udział nie posiadający postaci materialnej stanowi wpis w rejestrze na koncie prowadzonym w imieniu jego właściciela lub posiadacza przez podmiot zatwierdzony przez Koronę belgijską.

Chodzi tu o niematerialne prawo współwłasności wykonywane „stosownie do papierów wartościowych stanowiących własność posiadacza konta w stosunku do niepodzielonej części lub całości tych papierów, stanowiącej wpisy dokonane w imieniu posiadacza konta w rejestrze prowadzonym przez organ centralny lub innych posiadaczy kont, i powiązane z nimi uprawnienia”.

Art. 472 akapit 2 stanowi, że: „bez uszczerbku dla zastosowania art. 471, w przypadku niewypłacalności właściciela papierów wartościowych lub innej sytuacji sprzeczności interesów wierzyciele właściciela papierów wartościowych, mogą wystąpić z roszczeniem do pozostałej części tych papierów zapisanych na koncie w imieniu i na rzecz ich dłużnika, z wyłączeniem lub włączeniem papierów wartościowych które, z tytułu zobowiązań warunkowych, zobowiązań na kwotę niepewną lub zobowiązań terminowych są zapisywane, jeśli jest to odpowiednie, w osobnej części konta papierów wartościowych, na dzień niewypłacalności lub ogłoszenia upadłości, i których włączenie do części dostępnej jest odroczone do momentu spełnienia się warunku, ustalenia kwoty lub upływu terminu”.

Całkiem możliwe jest zatem zajęcie dokonywane przez prowadzących konta z upoważnienia wierzycieli właścicieli papierów wartościowych nie posiadających postaci materialnej.

Egzekucja z rachunku bankowego

Zajęcie rachunku bankowego jest często stosowanym sposobem egzekucji.

Zajęcie dokonywane jest w stosunku do wszystkich środków należnych dłużnikowi od banku i wszystkich rachunków, których posiadaczem jest dłużnik.

Powyższe obowiązuje w przypadku lokaty lub rachunku bieżącego. Fakt istnienia współwłasności rachunku nie jest przeszkodą przy zajęciu. Rachunek może zająć każdy wierzyciel każdego współposiadacza rachunku. Dlatego też zablokowaniu podlega cała kwota zgromadzona na rachunku, chyba że osoba trzecia wie, jaki jest udział w tej kwocie poszczególnych współwłaścicieli.

Powyższy zapis nie ma jednak zastosowania do linii kredytowej lub konta oszczędnościowego.

1. Zakres ochrony

Art. 1411c § 1 Kodeksu postępowania cywilnego stanowi, że w przypadku zajęcia rachunku bankowego wynagrodzenie za pracę lub inną działalność, a także dochody zastępujące emeryturę, wpłacane na zajmowany rachunek bankowy podlegają ochronie polegającej na częściowym wyłączeniu od zajęcia, określonym w art. 1409, 1409a i 1410 Kodeksu postępowania cywilnego, przez okres trzydziestu dni od uznania tych kwot na rachunku bieżącym.

W celu zidentyfikowania dochodów podlegających ochronie wdrożono system śledzenia, umożliwiający ustalenie sytuacji zwolnienia od zajęcia chronionego wynagrodzenia uznanego na rachunku bieżącym otwartym w instytucji bankowej (finansowej).

W związku z powyższym, przy przelewie różnego rodzaju dochodów na rachunek bankowy (wynagrodzenie za pracę, zasiłki itd.) należy podawać specjalne kody, pozwalające oddzielić te dochody od innych kwot uznawanych na rachunku bieżącym. Inne przelewane kwoty podlegają zajęciu w całości.

Stosowane są następujące kody:

• /A/ dochody z pracy i dochody innego rodzaju (np. renta),
• /B/ dochody z innej działalności i dochody zastępujące emeryturę, które podlegają częściowemu zajęciu (emerytury, alimenty, renty, zasiłek dla bezrobotnych, zasiłki z EFS, zasiłek z tytułu niezdolności do pracy, wypłaty z ubezpieczenia, renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej itd.),
• /C/ dochody dodatkowe całkowicie zwolnione od zajęcia (zasiłki rodzinne, renty rodzinne, zasiłki dla osób niepełnosprawnych, pomoc społeczna itd.).

Oznaczenie przelewanych kwot specjalnym kodem jest zatem obowiązkiem banku, z którego wychodzi przelew, a niewywiązanie się z niego (wskutek niedopatrzenia lub umyślnego oszustwa) jest zagrożone odpowiedzialnością karną (kara grzywny).

Sprawa może również zostać przekazana do rozpatrzenia sądowi egzekucyjnemu, który może uznać bank za dłużnika, w całości lub części, co do przyczyn zajęcia lub cesji, a także kosztów postępowania, bez uszczerbku dla obowiązku naprawienia, jeśli to stosowne, szkody wyrządzonej właścicielowi rachunku.

2. Zasady

Ochrona polegająca na częściowym zwolnieniu obowiązuje przez okres trzydziestu dni od uznania kwot na rachunku bieżącym.

Odsetek kwoty objętej ochroną ulega jednak zmniejszeniu o jedną trzydziestą za każdy dzień między uznaniem kwoty na koncie a datą zajęcia lub przelewu. Innymi słowy, obliczenia procentu salda, które można zająć, dokonuje się proporcjonalnie do pozostałej liczby dni okresu ochrony na dzień zajęcia lub przelewu.

Stąd też udzielana ochrona jest stopniowana. Należy zauważyć, że w przypadku gdy kwoty objęte ochroną wypłacane są jednorazowo za okres więcej niż jednego miesiąca (np. odszkodowanie równe trzymiesięcznemu wynagrodzeniu zamiast wypowiedzenia umowy o pracę), obowiązuje szczególny system.

Nie trzeba dodawać, że w tym przypadku wierzyciel alimentacyjny (patrz punkt 5) również korzysta z uprzywilejowanego statusu, pozwalającego mu obejść stosowny system ochrony i zająć całość środków na rachunku bieżącym, z wyłączeniem pewnych szczególnych kwot.

Ustawodawca wprowadził specjalny system probacyjny. W systemie tym:

• Kwoty wypłacane przez pracodawcę dłużnika przelewem lub w gotówce na rachunek bieżący dłużnika uważane są za częściowo zwolnione od zajęcia zgodnie z belgijskim Kodeksem postępowania cywilnego, chyba że dowiedziono inaczej.
• Dłużnik może dowodzić wszystkimi dopuszczalnymi prawnie środkami, że kwoty zwolnione od zajęcia zgodnie z art. 1409, 1409a i 1410 zostały uznane na rachunku bieżącym podlegającym zajęciu lub cesji.

Oczywiście zajęcie takie jest skuteczne tylko wtedy, gdy zajęty rachunek bankowy posiada saldo dodatnie, w przeciwnym bowiem razie jest ono bezpodstawne.

3. Procedura

W przypadku zajęcia rachunku bieżącego instytucja kredytowa musi przedstawić w oświadczeniu osoby trzeciej listę kwot, wraz z kodami, uznanych w okresie 30 dni poprzedzającym datę zajęcia.

O obowiązku tym stanowi wyraźnie art. 1452 Kodeksu postępowania cywilnego: „Oświadczenie musi zawierać wszystkie elementy niezbędne w celu ustalenia praw stron oraz odpowiednio, w szczególności: (…) 4. Jeśli to zasadne, opatrzone kodem kwoty uznane na rachunku bieżącym oraz datę ich uznania, jeśli przypadła ona w okresie trzydziestu dni poprzedzających datę zajęcia”.

W art. 1411-c § 2 rozróżnia się zajęcie dokonane z udziałem komornika lub bez.

W przypadku udziału komornika to on sporządza oświadczenie i pod rygorem nieważności zajęcia lub cesji, wysyła je do dłużnika listem poleconym za potwierdzeniem odbioru w ciągu 8 dni od daty powiadomienia o oświadczeniu osoby trzeciej lub oświadczeniu, które ma w tym przypadku złożyć cesjonariusz.

Również pod rygorem nieważności, do pisma przekazywanego dłużnikowi należy dołączyć formularz odpowiedzi ustalony przez Koronę belgijską. Formularz musi mieć postać ułatwiającą dłużnikowi wniesienie skargi na przesłane mu oświadczenie.

Komornik ma również obowiązek zachowania kopii oświadczenia osoby trzeciej lub cesjonariusza (instytucji kredytowej), wysłanego listem poleconym za potwierdzeniem odbioru w tym samym okresie 8 dni. Obowiązek ten z kolei również podlega przedawnieniu wskutek upływu czasu, pod rygorem nieważności zajęcia lub cesji.

Po otrzymaniu kopii oświadczenia przez instytucję kredytową, dłużnik może swobodnie rozporządzać wskazanymi w oświadczeniu kwotami zwolnionymi od zajęcia.

Z kolei jeśli zawiadomienia o nakazie zajęcia nie dokonuje komornik, oświadczenie sporządza własnoręcznie wierzyciel (w przypadku zajęcia należności podatkowych lub zastosowania cesji przez wierzyciela we własnej osobie). Powyższy zapis dotyczy również pisma przekazywanego dłużnikowi i instytucji kredytowej. W przypadku tych wymogów formalnych obowiązują takie same terminy i rygor nieważności jak wyżej.

Ustawa stanowi również, że po otrzymaniu kopii oświadczenia przez instytucję kredytową, dłużnik może swobodnie rozporządzać wskazanymi w oświadczeniu kwotami zwolnionymi od zajęcia.

4. Spór

Jeśli dłużnik zamierza kwestionować przesłane mu obliczenia, musi pod rygorem utraty swoich uprawnień skorzystać z formularza odpowiedzi, zawierając w nim swoje uwagi skierowane do osoby, która oświadczenie przesłała (komornika lub wierzyciela). Dłużnik ma obowiązek przesłać odpowiedź listem poleconym za potwierdzeniem odbioru w ciągu 8 dni od otrzymania na swój adres listu (poleconego za potwierdzeniem odbioru) zawierającego kwestionowane oświadczenie.

Jeśli dłużnik przystąpi w odpowiednim terminie do sporu, komornik lub wierzyciel mają obowiązek złożyć w sekretariacie sądu pierwszej instancji (rejestr zajęć) kopię oświadczenia i znormalizowany formularz odpowiedzi zawierający uwagi dłużnika.

Pod rygorem utraty uprawnienia, złożenia należy dokonać „w ciągu 5 dni od doręczenia na adres wskazany w formularzu odpowiedzi listu poleconego za potwierdzeniem odbioru, zawierającego uwagi dłużnika” (Art. 1411-c § 5 Kodeksu postępowania cywilnego).

Od orzeczenia wydanego przez sąd egzekucyjny nie przysługują środki zaskarżenia ani odwoławcze.

5. Obowiązek zapłaty osoby trzeciej lub wskazanej osoby trzeciej

W przypadku zajęcia osoba trzecia musi przestrzegać terminu określonego w art. 1543 Kodeksu postępowania cywilnego i w konsekwencji (chyba że sprzeciwi się temu wierzyciel) dokonać zapłaty na rzecz komornika po upływie okresu 17 dni, licząc od daty zawiadomienia dłużnika o zajęciu, o ile otrzymał on wcześniej kopię nakazu zajęcia i oświadczenie, o którym mowa w art. 1411-c § 2.

CZęść II - WłAśCIWOść MIEJSCOWA

Na podstawie art. 633 Kodeksu postępowania cywilnego, wnioski dotyczące zajęć w celu dokonania zabezpieczenia i środków egzekucyjnych przekazywane są sądowi właściwemu dla miejsca, w którym dokonywane jest zajęcie, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej.

W przypadku zajęcia jest to sąd egzekucyjny właściwy dla miejsca zamieszkania dłużnika.